«دلارزدایی» قطعی است؛ شکل‌گیری نظم اقتصادی چند ارزی
همزمان با روبرو شدن سلطه ۸۰ ساله دلار با موجی از تمرد در عرصه تجارت جهانی، نظم جهانی منصفانه‌تری آهسته آهسته در حال تبدیل شدن به واقعیت است.
هژمونی دلار که توسط سیستم «برتون وودز» در سال ۱۹۴۴ پایه گذاری شده بود، در حال فروپاشی است. با این همه، پایان هژمونی دلار به معنای آن نیست که ارزی دیگر جایگاه مشابه را در تجارت جهانی به دست خواهد آورد. در واقع، اقتصاد جهانی دیگر تحت سلطه هژمونی نیست و یک نظم اقتصادی چندارزیِ جدید در حال شکل‌گیری است که تدریجا جایگزین نظم اقتصادی تحت سلطه دلار خواهد شد.
سه عامل برای فرایند «دلارزدایی» ضروری است: اول تجارت با دیگر ارزها، دوم جایگزین کردن دلار آمریکا و یورو با دیگر ارزهای کشورهای در حال توسعه برای تجارت و سوم جایگزین کردن دلار با دیگر ارزها.
توسعه تجارت با ارز دیگر کشورها مهم‌ترین بخش شکستن سلطه دلار محسوب می‌شود. بسیاری از کشورها با ارزهای خود به جای دلار آمریکا داد و ستد می‌کنند. مدام اخبار این تغییر رویکرد به گوش ما می‌رسد مثلا ایران و اندونزی اخیرا اعلام کردند با ارزهای خودشان به تجارت خواهند پرداخت.
در حال حاضر ۶۰ کشور در تجارت از ارزهای محلی خود به جای دلار استفاده می‌کنند و حتی هند که روابط نزدیک رو به رشدی با ایالات متحده نیز دارد، توافقنامه‌هایی با دیگر کشورها امضاء کرده تا با ارزهای خودشان تسویه حساب کنند.
هند، پنجمین اقتصاد بزرگ جهان، در تلاش برای بین‌المللی‌سازی روپیه به منظور کاهش وابستگی به دلار در تجارت جهانی است.
انتظار می‌رود تجارت دوجانبه میان چین و روسیه تا پایان سال جاری میلادی از ۲۰۰ میلیارد دلار عبور کند و روسیه استفاده از یوان چین برای تسویه را آغاز کرده است که همین ضربه دیگری به جایگاه دلار به عنوان ارز بین‌المللی محسوب می‌شود.
«میخائیل میشوستین» نخست وزیر روسیه در ماه مه اعلام کرد که سهم تسویه با ارز محلی میان دو کشور چین و روسیه از یک چهارم در سال ۲۰۲۱ به دو سوم در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.
بر اساس اعلام «بانک مرکزی روسیه»، سهم یوان در تسویه واردات روسیه از ۴ درصد در ژانویه ۲۰۲۲ به ۲۳ درصد در پایان سال گذشته میلادی جهش داشته است. خبرگزاری «بلومبرگ» نیز گزارش داد، یوان چین برای نخستین بار در ماه فوریه امسال بیشترین ارز خارجی بوده که در روسیه جایگزین دلار شده و مورد استفاده قرار گرفته و با تسلط روزافزون یوان، شکاف میان این دو همچنان در حال گسترش است.
برزیل هم به عنوان عضو گروه «بریکس» وضعیت مشابهی دارد. اوایل سال جاری، چین و برزیل با استفاده از ارزهای خود برای داد و ستد به توافق رسیدند. حجم تجارت میان چین و برزیل در سال گذشته میلادی به ۱۵۰ میلیارد دلار رسید.
آرژانتین به عنوان دومین اقتصاد بزرگِ آمریکای جنوبی در ماه آوریل اعلام کرد که از یوان برای تسویه واردات از چین استفاده خواهد کرد. «لوئیس آلبرتو آرسه کاتاکورا» رئیس جمهور بولیوی در ماه مه گفت آماده استفاده از یوان برای تجارت بین‌المللی است.
آگوست سال گذشته میلادی ترکیه و روسیه با استفاده از از روبل برای تسویه بخشی از گاز وارداتی از روسیه موافقت کردند. علاوه بر این ترکیه همچنین در حال کار بر روی توافقی با ایران برای تجارت با لیر است.
طی نشست «سازمان همکاری شانگهای» که سپتامبر ۲۰۲۲ در سمرقند برگزار شد، سران کشورهای عضور نقشه راهی را برای توسعه تدریجی سهم ارزهای محلی برای تسویه داد و ستد کشورهای عضو به تصویب رساندند.
«دلارزدایی» نتیجه‌ای قطعی است
یک عامل دیگر در کاهش تدریجی سلطه دلار آمریکا در تجارت جهانی استفاده گسترده از دیگر ارزها مانند دلار، روپیه و روبل است. تمام کشورها تمایل دارند از ارزهایی استفاده کنند که برای تسویه، مطابقت بیشتری با منافع آنها داشته باشد. برای مثال، بنگلادش و روسیه با استفاده از یوان برای پرداخت کالاهای وارداتی از روسیه موافقت کرده‌اند. هند پیشنهاد استفاده از روپیه در تجارت با کشورهایی که ذخیره دلاری کافی ندارند (به طور قابل توجه سریلانکا، بنگلادش و مصر) را مطرح کرده است.
عربستان سعودی در حال مذاکره با چین تا پرداخت به صورت یوان را برای صادرات نفت خود بپذیرد و دیگر کشورهای خلیج فارس نیز در حال بررسی این موضوع هستند.
در گذشته دلار آمریکا برای تسویه پول نفت استفاده می‌شد اما اکنون استفاده از یوان چین در تجارت جهانی در حال افزایش است. ونزوئلا در آگوست ۲۰۱۸ اعلام کرد نفت را با ارزهایی مثل یورو، یوان و روبل قیمت گذاری می‌کند. «محمود باوومیا» معاون رئیس جمهور غنا در پایان سال ۲۰۲۲ اظهار داشت که دولت این کشور در حال فرمول‌بندی سیاستی جدید برای استفاده از طلا به جای ذخایر دلار آمریکا به منظور خرید محصولات نفتی است.
سهم دلار در ذخایر ارزی خارجی تدریجا در حال کاهش است. بلومبرگ گزارش داد که سهم دلار در ذخایر ارزی خارجی از ۷۳ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۵۸ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. یک انگیزه رو به رشد برای یک ارز بین‌المللی جدید به منظور جایگزین شدن با دلار وجود دارد و پانزدهمین نشست سران بریکس که قرار است آگوست امسال برگزار شود احتمالا راه را برای ایجاد یک شکل جدید ارزی به منظور تسهیل تجارت میان کشورهای عضو، هموار کند.
در آمریکای لاتین برخی کشورها با استفاده از ارزی جدید با نام «سور» در تجارت موافقت کرده‌اند. برزیل و آرژانتین دو غول اقتصادی در آمریکای لاتین در نظر دارند از سور برای تسویه تجارت دوجانبه خود استفاده کنند و به این ترتیب در حال کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا هستند.
علاوه بر آن، محبوبیت ارزهای دیجیتال احتمالا هر چه بیشتر جایگاه دلار آمریکا را کاهش دهد و ذکر این نکته نیز ضروری است که چین پیشگام توسعه ارزهای دیجیتال است.
آمریکا در مناقشه با کشورهای در حال توسعه معمولا از قدرت مالی خود برای انجام کارهای دلخواهش مثل مسدود کردن دارایی‌های دلاری دیگر کشورها استفاده می‌کند و هم روسیه و هم افغانستان از این رویکرد آمریکا به شکلی جدی آسیب دیده‌اند. در واقع ایالات متحده هر کاری انجام می‌دهد تا از سیستم مالی خود به عنوان یک سلاح استفاده کند تا بتواند آسیب شدیدی به چین و روسیه وارد کند.
به طرز متناقضی، استفاده دلار به عنوان سلاح دقیقا در حال تضعیف جایگاه آن به عنوان یک ارز بین‌المللی است.
اقدامات یکجانبه دولت ایالات متحده باعث بدتر شدن بحران دلار در بازار بین‌المللی شده، اقداماتی مثل هشت بار افزایش نرخ بهره از مارس سال گذشته تا فوریه امسال!
آنچه آمریکا انجام داد منجر به بالا رفتن نرخ تبدیل ارز در سراسر جهان شده است. حتی «فرید ذکریا» مجری‌کارشناسِ شبکه خبری «سی ان ان» تاکید کرد که ایالات متحده خودش مسئول «دلارزدایی» در تجارت جهانی است.
