سازمان همکاری شانگهای همچنان یک ساختار امنیتی کلیدی است

عمر جمال، تحلیلگر پاکستانی در اندیشکده آمریکایی «دیپلمات ریسک اینتلیجنس» در یادداشتی برای روزنامه چاینادیلی تحت عنوان «سازمان همکاری شانگهای کماکان یک چارچوب امنیتی مهم است»، با اشاره به برگزاری اجلاس سازمان همکاری شانگهای (SCO) در چین تاکید کرد اگرچه این سازمان یک اتحاد دفاعی به معنای متعارف نیست، اما همچنان مهم‌ترین چارچوب امنیتی چندجانبه در آسیای مرکزی به شمار می‌آید.

وی تصریح کرد این سازمان کشورهایی را که با چالش‌های مشترک اقتصادی، امنیتی و توسعه‌ای روبرو هستند گرد هم می‌آورد و همه آنها خواستار تعمیق ادغام اقتصادی و اقدامات عملی بیشتر در این زمینه‌اند.

متن یادداشت عمر جمال به شرح زیر است:

با نزدیک شدن به برگزاری اجلاس سازمان همکاری شانگهای در کانشهر تیانجین طی روزهای یکشنبه و دوشنبه هفته آینده، این سازمان خود را در نقطه‌ای سرنوشت‌ساز می‌بیند. با حضور اعضایی همچون چین، روسیه، هند، پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی نظیر قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان،  سازمان همکاری شانگهای آماده است تا نقش خود را به‌عنوان محور اصلی همکاری در اوراسیا تقویت کند.

اگرچه سازمان همکاری شانگهای یک اتحاد دفاعی به معنای متعارف نیست، اما همچنان مهم‌ترین چارچوب امنیتی چندجانبه در آسیای مرکزی به شمار می‌آید. این سازمان منحصر به فرد است، زیرا کشورهایی بزرگ همچون روسیه، چین، هند و پاکستان را همراه با دیگر اعضا گرد هم می‌آورد.

اعضای سازمان در دیدگاه‌ها و اولویت‌های اقتصادی و امنیتی اختلافاتی دارند، اما همین تفاوت‌ها زمینه‌ای برای همکاری فراگیرتر فراهم می‌آورد. به‌عنوان نمونه، نشست اخیر وزرای دفاع در چینگدائو بر اهمیت گفت‌وگوی آزاد برای رسیدگی به دغدغه‌های امنیتی تمامی اعضا، از جمله نگرانی‌ها درباره تروریسم، تأکید داشت.

این سازمان کشورهایی را گرد هم می‌آورد که با چالش‌های مشابه اقتصادی، امنیتی و توسعه‌ای مواجه هستند و همه آنها خواستار ادغام اقتصادی بیشتر شده‌اند و انتظار دارند سازمان گام‌های عملی بیشتری در این مسیر بردارد.

علاوه بر آن، اعضا قصد دارند همکاری‌های امنیتی را تعمیق دهند؛ اقدامی که می‌تواند به تقویت ادغام منطقه‌ای و ایجاد اجماع در مسائل کلیدی کمک کند. دیدگاه‌های مشترک، فرصت‌هایی برای تدوین راهبردهایی فراهم می‌کند که با نیازهای کشورهای عضو هماهنگ باشد، روحیه همکاری را فراتر از منافع ملی تقویت کند و اقدامات جمعی را ممکن سازد.

با وجود چالش‌ها، سازمان همکاری شانگهای با اقدامات مشترک، انعطاف‌پذیری خود را نشان داده و زمینه وحدت بیشتر در آینده را فراهم کرده است. در این راستا، رزمایش‌های نظامی مشترک سالانه می‌تواند به تقویت اجماع در موضوعات مرتبط با تروریسم یاری رساند.

در سال ۲۰۲۴، نیروهای امنیتی کشورهای عضو از جمله چین، روسیه، هند و پاکستان، در منطقه خودمختار اویغور شین‌جیانگ واقع در شمال غربی چین یک عملیات ضدتروریسم شبیه‌سازی کردند تا اعتماد متقابل را تقویت کرده و همکاری عملی را تضمین کنند. این نخستین بار بود که همه کشورهای عضو در یک رزمایش مشترک ضدتروریسم حضور یافتند. چنین اقداماتی که شامل عملیات تخصصی است، برای بازگرداندن اعتماد میان کشورهایی مانند پاکستان و هند اهمیت ویژه‌ای دارد.

رزمایش ۲۰۲۴ که همزمان با ریاست چین بر سازمان برگزار شد، نه تنها بستر همکاری‌های دفاعی آینده را فراهم کرد بلکه روابط میان رهبران نظامی را نیز تحکیم بخشید. چین اعلام کرده است که همچنان متعهد به همکاری با دیگر اعضا برای تقویت «روحیه شانگهای» و تعمیق همکاری‌های دفاعی خواهد بود.

در حوزه اقتصادی، پروژه‌هایی نظیر خط لوله چین-قزاقستان که اوایل امسال به بهره‌برداری رسید، امنیت انرژی منطقه را افزایش داده و برای چندین عضو سازمان سودمند بوده است.

همچنین در عرصه مبارزه با مواد مخدر، ساختار منطقه‌ای ضدتروریستی سازمان توانسته است عملیات هماهنگی را سامان دهد و از ورود حجم زیادی مواد مخدر به بازارها جلوگیری کند. این تهدید مشترک، دغدغه‌ای اساسی برای همه اعضا به شمار می‌رود.

چنین دستاوردهایی نشان می‌دهد که اعضای سازمان همکاری شانگهای قادرند برای منافع مشترک به‌طور مؤثر همکاری کنند. برای تقویت وحدت و همکاری، این سازمان باید اقدامات هدفمندتری در زمینه گفت‌وگو، اصلاحات نهادی و ابتکارات فراگیر دنبال کند. تدوین یک پروتکل ویژه ضدتروریسم که نگرانی‌های همه اعضا را در بر گیرد، می‌تواند چارچوبی شفاف ایجاد کرده و اعتماد متقابل را تقویت کند.

در بعد اقتصادی، امضای توافق‌نامه‌های تجارت آزاد میان اعضا می‌تواند ادغام منطقه‌ای را تعمیق بخشد. این روند همچنین می‌تواند از طریق ابتکار کمربند و جاده (BRI) و اجرای پروژه‌های زیرساختی مشترک در منطقه، از جمله کریدور اقتصادی چین-پاکستان و طرح‌های مشابه در آسیای مرکزی، سرعت گیرد.

افزون بر این، سازمان باید از طریق گفت‌وگوهای منظم سطح بالا به تقویت اعتماد میان اعضا بپردازد. تشکیل یک مجمع سالانه وحدت برای وزرای امور خارجه می‌تواند بستری برای بحث آزاد فراهم آورد و تضمین کند که همه دیدگاه‌ها شنیده می‌شوند. چنین فضایی می‌تواند اختلافات بالقوه را به فرصت‌هایی برای درک متقابل و شراکت‌های قوی‌تر تبدیل کند.

این مجمع می‌تواند بستر همکاری در حوزه‌های امنیتی غیرسنتی مانند تغییرات اقلیمی و گردشگری را نیز فراهم سازد. و ابتکاراتی مانند «سالن محققان جوان SCO+» به میزبانی چین می‌تواند به روی جامعه مدنی گشوده شود تا مبارزه مشترک با تغییرات اقلیمی تقویت شده و تبادلات فرهنگی ارتقا یابد.

اگرچه تفاوت دیدگاه‌ها چالش‌هایی را ایجاد می‌کند، اما همین امر فرصتی برای شکل‌گیری سازمانی فراگیرتر فراهم می‌سازد. با درس گرفتن از رزمایش‌های مشترک ضدتروریسم و اجرای اقدامات تقویت‌کننده همکاری امنیتی و اقتصادی، سازمان همکاری شانگهای می‌تواند وحدت پایدار اعضا را تضمین کند. اجلاس تیانجین، تحت ریاست چین، فرصتی کم‌نظیر برای تبدیل این سازمان به نیرویی محوری در هماهنگی‌های اوراسیا خواهد بود.