۱۰ سال پس از برجام؛ آزمونی برای چندجانبه‌گرایی در جهانی چندپاره
تنها ۱۰ دقیقه پیاده‌روی از منطقه پرتردد گردشگری باند شانگهای و پنهان پشت آسمان‌خراش‌ها، مراکز خرید و هتل‌های لوکس، یک محله مسکونی وجود دارد که طی سه سال گذشته آرام و بی‌سر و صدا دگرگون شده است.
محله مسکونی «روییلی» که زمانی مجموعه‌ای از خانه‌های قدیمی دهه ۱۹۸۰ با سقف‌های چکه‌کننده، سیم‌های در‌هم‌تنیده و کوچه‌های شلوغ بود، حالا دوباره با مفهومی که سال‌ها مورد حمایت رهبری ارشد چین بوده، بازتعریف شده است: شهری ساخته شده «توسط مردم و برای مردم.»
لو جیان‌شه، ساکن ۷۲ ساله و قدیمی روییلی، گفت: هرگز تصور نمی‌کردم روزی ببینم که اینجا چنین تغییری کند. قبلا برای رسیدن به خانه باید از میان گودال‌ها و لوله‌ها عبور می‌کردیم، اما حالا انگار در باغ قدم می‌زنید.»
بین آگوست ۲۰۲۲ تا آوریل ۲۰۲۳، این محله – که نامش از «رویی»، عصای سنتی نماد شانس و خوش‌یمنی، گرفته شده – تحت بازسازی گسترده‌ای قرار گرفت و اکنون دوباره کاملا قابل سکونت شده است.
امروزه، روییلی یک «محله بدون خودرو» است که نخستین نمونه از این نوع در منطقه خود به شمار می‌رود. موتورسیکلت‌ها و دوچرخه‌ها به طور منظم در پارکینگ زیرزمینی نگهداری می‌شوند. در داخل محوطه، خانواده‌ها در پیاده‌روهای تمیز و گلدان‌کاری‌شده قدم می‌زنند، سالمندان زیر سایبان‌ها گفتگو می‌کنند و کودکانی که پیش‌تر در کنار سطل‌های زباله بازی می‌کردند، اکنون فضای باز دارند.
این پروژه نوسازی شهری، بازتاب‌دهنده دیدگاهی وسیع‌تر است که شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین مطرح کرده؛ اینکه شهرها باید توسط مردم و برای مردم ساخته شوند.
آقای شی که دبیرکل کمیته مرکزی حزب کمونیست چین نیز هست، این مفهوم را در سفر تحقیقی سال ۲۰۱۹ خود به شانگهای مطرح کرد.
او تاکید کرد که چه در برنامه‌ریزی شهری و چه در ساخت‌وساز، چه توسعه مناطق جدید و چه بازسازی مناطق قدیمی، باید بر رویکردی مردم‌محور تمرکز شود؛ رویکردی که نیازهای عمومی را در اولویت قرار داده و میان کار، زندگی و طبیعت تعادل برقرار کند. این چشم‌انداز که در گزارش بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست چین در سال ۲۰۲۲ نیز آمده، نه فقط شامل ارتقای زیست‌پذیری و مشارکت عمومی است، بلکه حفاظت از میراث فرهنگی و هماهنگی بین محیط شهری، صنعت و طبیعت را نیز در بر می‌گیرد. تحلیل‌گران می‌گویند این دیدگاه ریشه‌ای عمیق در رهبری حزب و برنامه‌ریزی بلندمدت شهری دارد.
شهرنشینی سریع چین در دهه گذشته، این چشم‌انداز را بیش از پیش ضروری کرده است. تا پایان سال ۲۰۲۴، حدود ۶۷ درصد از جمعیت ۱.۴ میلیاردی کشور – بیش از ۹۴۳.۵ میلیون نفر – در مناطق شهری زندگی می‌کردند. شهرها اکنون بیش از ۶۰ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور را تولید می‌کنند.
با این حال، با توجه به چالش‌های مقیاسی که کلان‌شهرهایی مانند پکن و شانگهای با آن روبرو هستند، دولت در حال حرکت به سوی رشد پایدارتر و فراگیرتر است.
این روند شامل تمرکز دوباره بر حفظ فرهنگ نیز هست؛ در راستای هشدارهای پیشین شی درباره پرهیز از «تخریب‌های عجولانه و کوته‌بینانه». به عنوان نمونه، در پکن، محور مرکزی به یک ستون فقرات معماری و فرهنگی در سال گذشته به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد. در شانگهای نیز حفاظت از معماری تاریخی و احیای محله‌ها هم‌زمان در حال پیشرفت است.
زو شون، معاون ارشد طراحی در مؤسسه طراحی و تحقیقات معماری شانگهای، می‌گوید این رویکرد که شهرها باید توسط مردم و برای مردم ساخته شوند، اکنون آغازگر مرحله‌ای نوین در تحول شهری متفکرانه و محله‌‌محور است.
او گفت: این یعنی آغاز از هدف ارتقای کیفیت زندگی ساکنان، هماهنگی با سرعت توسعه شهری و اطمینان از اینکه بیشترین تعداد ممکن از مردم از این پیشرفت‌ها بهره‌مند می‌شوند.
زو افزود یکی از جنبه‌های برجسته در رویکرد شانگهای، تمرکز بر جمعیت سالمند شهر است. بر اساس آمار مقامات شهری، تا پایان سال ۲۰۲۴، حدود ۳۷.۶ درصد از جمعیت ثبت‌شده دائمی شهر (دارای هوکو) بالای ۶۰ سال داشته‌اند.
بسیاری از محله‌های قدیمی که اکنون در حال بازسازی هستند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که زندگی سالمندان را تسهیل کنند؛ از جمله مسیرهای بدون مانع و سالن‌های غذاخوری مشترکی که وعده‌های غذایی مغذی را با قیمت مناسب ارائه می‌دهند.
