گفتگوی تمدن‌ها؛ نیاز حیاتی جهان امروز

«علی محمد سابقی» رایزن فرهنگی پیشین جمهوری اسلامی ایران در چین که به تازگی نیز برنده «جایزه سفیر دوستی» در رویداد اهدای «جایزه ارکیده ۲۰۲۵» پکن شد، در یادداشتی اختصاصی برای بخش فارسی رادیو بین المللی چین با  موضوع کنفرانس بین المللی گفتگوی تمدن ها که اخیرا به میزبانی پکن برگزار شد، به اهمیت این رویداد فرهنگی و ضرورت توجه بیشتر جهان به گفتگوی میان تمدن ها پرداخته است.

مشروح این یادداشت را در زیر می خوانید:

در روزهای ۱۰ و ۱۱ ژوئیه، کنفرانس گفتگوی تمدن­های جهانی با حضور بیش از ۶۰۰ نفر مهمان چینی و خارجی از ۱۴۰ کشور جهان با محوریت گفت و گو و تبادل نظر برای حفظ تنوع تمدن­های بشری و ترویج صلح و توسعه جهانی در پکن درحالی برگزار شد که جهان ناپایدار و پر از تنش و خشونت امروز، بیش از هر زمان دیگر نیاز به گفتگوی میان تمدن‌ها برای بازگردان جهان پرآشوب به ریل صلح، ثبات، آرامش و دوستی دارد.

این رویداد گسترده و مهم فرهنگی بین­المللی، به دنبال اعلام ابتکار« تمدن جهانی» از سوی جناب آقای شی جین­پینگ رئیس جمهوری خلق چین، در مناسب‌ترین شرایط زمانی ممکن برگزار شده و تبادل نظر برای«حفظ تنوع تمدن­ها و فرهنگ­های بشری و ترویج صلح و توسعه جهانی» بسیار مورد نیاز جهان امروز به شمار می رود.

در اشاره به سابقه ایده گفتگوی تمدن­ها باید اشاره کرد که: مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در پنجاه و سومین نشست خود، با پیشنهاد سید محمد خاتمی رئیس جمهوری وقت ایران، سال ۲۰۰۱ را به نام سال گفتگوی تمدن‌ها نامگذاری کرد. در ایران هم مرکزی به نام«مرکز گفتگوی تمدن­ها» تأسیس و این ایده از سوی کلیه اعضای سازمان ملل مورد استقبال قرار گرفت. پیشنهاد گفتگوی تمدن­های آقای خاتمی در برابر نظریه «برخورد تمدن­ها» هانتینگتون، نظریه پرداز آمریکایی که در غرب ارائه شده بود مطرح شد. این دو نظریه در واقع بیانگر دو دیدگاه مبتنی بر فرهنگ صلح‌طلبانه شرق و نگاه سلطه‌جویانه غرب بود. اولی با استقبال جامعه جهانی، بویژه جهان جنوبگانی مواجه و دومی صرفا در جهان غرب مورد توجه قرار گرفت و پس از مدتی ناکارآمدی آن برای همگان، حتی خود طراح نظریه « برخورد تمدن­ها» نیز آشکار گردید.

اینک، آقای شی جین­پینگ، رئیس جمهوری خلق چین، ابتکارات متعددی، از جمله « تمدن جهانی» را برای رویارویی جامعه بشری با بحران­ها و چالش­های جهانی و حل معضلاتی که جهان امروز در اثر زیاده‌خواهی جهان غرب با آنها روبرو شده است ارائه نموده که در واقع ثابت کرد که ایده­هایی همچون گفتگوی تمدن­ها، نگرانی نسبت به سرنوشت جامعه بشری، عدالت خواهی و همگرایی ملت­های مختلف، ریشه در فرهنگ انسان‌دوستانه و صلح‌طلبانه شرقی داشته و اختصاص به ایران و یا کشور خاصی ندارد. اصولا، نگاه فرهنگ شرقی یک نگاه مبتنی بر تعامل، همکاری، گفتگو، همزیستی مسالمت‌آمیز، و خیر‌خواهانه برای همه انسان‌ها با هر فرهنگ و در هر جغرافیای جهانی است.

ایده گفتگوی تمدن­ها در شرق جهانی، ریشه در تاریخ اقوام ساکن در این بخش از کره زمین داشته و برخلاف رویارویی سیاسی غربی که برحسب برتری ابزار قدرت مفهوم می­یابد، از فقدان خود برتری­جویانه کشورها و در واقع برابری تمدن­ها و فرهنگ­ها بدون توجه به میزان گستره و آوازه آنها و پذیرش زایشگری روح تمدن­جو و استغنا طلب فرهنگی جوامع مختلف انسان شرقی تمسک جسته و به رقابتی سالم در عرصه تعالی اندیشه­ها و تضارب آراء و رویه مصالحه‌جویی ناشی شده و از سیستم­های ناامن کننده جهان کنونی بیزار است.

در شرق جهانی، از گذشته­های دور، ارتباط تمدن­ها و فرهنگ­ها میان نسل­های مختلف به عنوان دستاوردی ارزشمند، در طول تاریخ جریان داشته و در غنی‌سازی و تکامل افکار و اندیشه­ها و تمدن و فرهنگ انسان­ها سهم بسزایی داشته است. گفتگوی میان فرهنگ­ها و تمدن­ها در نزدیک ساختن ملت­ها و دولت­ها و از بین بردن موانع ارتباط آنها با یکدیگر بسیار کارا و مؤثر بوده است.

در واقع قرن ۲۱، قرن فرهنگ آسیا و قرن رجوع دوباره به معنویت شرقی است که انسان شرقی طی هزاره­های گذشته آن را عملا تجربه و راه و رسم زندگی مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر را آموخته است. برای دوباره به بار نشاندن ایده ارزشمند گفتگوی واقعی میان تمدن­ها، لازم است که در رشته شرق‌شناسی کنونی تجدید نظر اساسی شده و شرق به جای این که موضوع شناخت در شرق‌شناسی باشد، باید به شریک بحث و طرف مطالعه تبدیل شده و از دستاوردهای عملی و تاریخی آن برای حل معضلات کنونی جامعه جهانی بهره‌برداری شود.