چشمانداز هستهای ایران در آستانه ۲۰۲۶؛ ادامه چالشها و تلاشهای دیپلماتیک طرفدار مذاکره
با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۲۵، شورای امنیت سازمان ملل متحد هفته گذشته جلسهای بحثانگیز درباره موضوع هستهای ایران برگزار کرد که در آن، آقای امیرسعید ایروانی، نماینده دائم ایران در سازمان ملل از چین و روسیه به خاطر «پایبندی به مواضع اصولی و وفاداری به تعهدات در طول فرآیند اجرای برجام» قدردانی کرد.
این صحنه، پیچیدگی مسئله هستهای ایران در سال ۲۰۲۵ را به تصویر میکشد: از یک سو، با گذشت مهلت برجام، تحریمها همچنان ادامه دارند و سایه درگیریهای نظامی بر منطقه سنگینی میکند؛ و از سوی دیگر، تلاشهای دیپلماتیک ارزشمند کشورهایی مانند چین و روسیه برای یافتن راهحلهای سیاسی همچنان ادامه دارد.
ورود موضوع هستهای ایران به دوره «پساقطعنامه ۲۲۳۱»
تحولات پیرامون موضوع هستهای ایران در سال ۲۰۲۵ در پس زمینه سررسیدن مهلت قطعنامه ۲۲۳۱ رخ داده است. این قطعنامه که در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ به طور رسمی منقضی شد، اساس حقوقی برجام بود.
اما انقضای این قطعنامه به مصالحه منجر نشد، بلکه با تشدید کشمکش همراه بود. در ۲۳ دسامبر، به درخواست کشورهای اروپایی، شورای امنیت جلسه علنی دیگری درباره موضوع هستهای ایران برگزار کرد اما، نمایندگان چین و روسیه به وضوح با این جلسه مخالفت ورزیدند و اشاره کردند که موضوع مورد بحث دیگر وجود ندارد.
همان طور که معاون نماینده دائم چین در سازمان ملل در این جلسه درباره مسیر تشدید بحران گفت، بحران حاضر از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و احیا و تشدید تحریمها سرچشمه گرفته و در پی حملات نظامی گستاخانه به تأسیسات هستهای ایران تشدید یافته و با عهدشکنی آمریکا و سه کشور اروپایی حتی به بنبست کشانده شده است.
این اوصاف، مشکلات دوره «پساقطعنامه ۲۲۳۱» را نشان میدهد: چارچوب چندجانبه حقوقی پیشین از هم گسیخته، اقدامات یکجانبه و ماجراجوییهای نظامی افزایش یافته و مسیر هماهنگی چندجانبه از طریق شورای امنیت بهدلیل اختلافات عمده با دشواری مواجه است.
تلاشهای دیپلماتیک چین در سال ۲۰۲۵
چین در مواجهه با بنبست در موضوع هستهای ایران، در سال ۲۰۲۵ مجموعهای از اقدامات دیپلماتیک روشن و پیوسته را انجام داد که هسته آن کاهش تنشها و ایجاد شرایط برای از سرگیری گفتوگو بود.
در ماه مارس، سه کشور چین، روسیه و ایران در پکن دیدار و بیانیهای مشترک صادر کردند که در این فرصت، چین نقشی مهم به عنوان یک بستر ایفا کرد. این بیانیه تأکید کرد که خاتمه دادن به تمام تحریمهای یکجانبه غیرقانونی ضروری است و تماس و گفتوگوی سیاسی دیپلماتیک «تنها گزینه مؤثر و عملی» محسوب میشود.
در ماه ژوئیه، وزیران امور خارجه چین و ایران در تیانجین دیدار کردند. وانگ یی وزیر خارجه چین بار دیگر موضع ثابت چین مبنی بر مخالفت با استفاده از زور یا تهدید به زور را تکرار کرد و بر حل اختلافات از طریق گفتوگو و مشورت تأکید نمود. او صراحتاً بیان کرد که چین به تعهد ایران مبنی بر عدم توسعه سلاح هستهای اهمیت میدهد و حق ایران برای استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای را محترم میشمارد.
در سپتامبر، هنگامی که ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی در خصوص از سرگیری همکاری در زمینه تضمینها و نظارت به تفاهم رسیدند، سخنگوی وزارت امور خارجه چین بلافاصله از این اقدام استقبال کرد و آن را «گامی مثبت برای کمک به کاهش تنشهای مسئله هستهای ایران و بازسازی اعتماد میان طرفها» نامید.
چرا موضعگیری چین مورد استقبال ایران است؟
اولاً، موضع چین مبتنی بر «حفظ صلح» و «ترغیب به گفتوگو» است. آقای سون لی در سخنرانی خود در شورای امنیت در ۲۵ دسامبر به وضوح اعلام کرد: «زور و تقابل نمیتواند مشکلی را حل کند.» او از همه طرفها خواست تا خونسردی و خویشتنداری خود را حفظ کرده و بر دیپلماسی و گفتوگو پایبند باشند.
ثانیاً، موضع چین پایبند به حقوق بینالملل و چندجانبهگرایی است. چین مخالف برگزاری جلسات تحمیلی پس از پایان دستور کار مربوطه در شورای امنیت و معتقد است این امر به اعتبار و انسجام شورا آسیب میزند. همچنین، چین اقدام سه کشور اروپایی در تلاش برای فعالسازی مکانیسم ماشه یا «بازگرداندن سریع» تحریمها را مورد انتقاد قرار داده و اشکالات حقوقی و رویههای آن را خاطرنشان ساخته است.
در نهایت، موضع چین احترام به حقوق حاکمیت و تعادل در توجه به نگرانیهای امنیتی را نشان میدهد. چین همواره تأکید کرده که باید به حق ایران به عنوان یک کشور عضو معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) برای استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای به طور کامل احترام گذاشت. پکن همچنین از همه طرفهای مرتبط خواسته است تا نگرانیهای امنیتی منطقی یکدیگر را محترم بشمارند.
چالشهای پیش رو
برخی گزارشهای خارجی حاکی از آن است که بنیامین نتانیاهو نخستوزیر اسرائیل قصد دارد در اواخر این ماه در دیداری با دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا، امکان اقدام نظامی علیه تأسیسات مرتبط با ایران را مطرح کند. اگرچه این گزارشها نیاز به تأیید نهایی دارد، اما نشان میدهد که چشمانداز مسئله هستهای ایران در سال ۲۰۲۶ همچنان پر از چالش است. بین آمریکا و سه کشور اروپایی با ایران، کسری عمیق اعتماد وجود دارد و کوچکترین جرقهای میتواند بار دیگر تنشهای منطقهای را شعلهور کند.
