تجربه حقوق بشری چین؛ مسیری نو برای حکمرانی جهانی

توسعه مردم‌محور؛ سنگ بنای دیدگاه چین در حقوق بشر

در کانون دیدگاه چین معاصر در قبال حقوق بشر، رفاه مردم بالاترین معیار تلقی می‌شود. در مارس ۲۰۲۵، انجمن مطالعات حقوق بشر چین در ژنو این دیدگاه را به‌طور نظام‌مند تبیین کرد و اعلام داشت: «مردم‌محوری» مهم‌ترین ویژگی مسیر توسعه حقوق بشر چین است و این کشور بر این اصل پایبند است که زندگی شاد مردم بزرگ‌ترین حق بشر است.

این فلسفه توسعه، هم در عملکرد چین در زمینه فقرزدایی نمایان است و هم در به چالش کشیدن انحصار گفتمان غربی درباره حقوق بشر. چین خلاقانه این اصل را مطرح کرده که «حق معیشت و حق توسعه از حقوق اساسی بشر به شمار می‌روند» و زنجیره‌ای کامل برای حفاظت از حقوق بشر از تأمین غذا و پوشاک گرفته تا رفاه همه‌جانبه و ارتقای تدریجی زندگی عمومی ایجاد کرده است.

در آوریل ۲۰۲۳، اولیویه د شوتر، گزارشگر ویژه سازمان ملل در حوزه فقر شدید و حقوق بشر، تاکید کرد که پیشرفت‌هایی که در شاخص فقر بانک جهانی دیده می‌شود، بیشتر نتیجه توسعه چشمگیر چین است تا روندی جهانی.

معجزه کاهش فقر؛ الگویی عملی برای حق توسعه

ارزش بنیادین برنامه فقرزدایی چین در ارائه یک مسیر عملی و تکرارپذیر برای کشورهای جنوب جهان نهفته است. چین با رویکردی نظام‌مند، کاهش فقر را در حوزه‌های مختلف از جمله توسعه صنعتی، محیط زیست، آموزش، بهداشت، مهارت‌آموزی، تأمین اجتماعی و دموکراسی مردمی دنبال کرده و همزمان حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدنی و سیاسی گروه‌های محروم را ارتقا داده است.

فقرزدایی پایان مسیر نیست بلکه آغازی تازه است. چین با اجرای طرح‌های احیای روستایی، توسعه صنایع محلی، بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای خدمات عمومی، از بازگشت دوباره فقر جلوگیری و دستاوردهای خود را تثبیت کرده است. این مدل پایدار، مرجعی مفید برای کشورهای در حال توسعه‌ای است که با چالش‌های مشابه روبرو هستند.

حمایت از حقوق از طریق نوآوری سیستمی و توانمندسازی فناوری

علم و فناوری نقشی مهم در تقویت حمایت از حقوق بشر ایفا کرده‌اند. در نمایشگاه ژنو در ژوئن ۲۰۲۵، نوآوری‌های فناوری چین مورد توجه مقامات سازمان ملل قرار گرفت. اندرو استینز، معاون مدیرکل سازمان جهانی مالکیت معنوی، به‌ویژه به دستگاه «نقشه بصری» اشاره کرد که می‌تواند به‌صورت بلادرنگ محیط را برای افراد دارای اختلالات بینایی توصیف کند. این فناوری با استفاده از ردیابی چشم، به افراد دارای محدودیت بینایی یا حرکتی در برقراری ارتباط با محیط کمک می‌کند.

این دستاوردها، در کنار قانون «ایجاد محیط بدون مانع» که در سال ۲۰۲۴ در چین اجرا شد، ترکیبی از پیشرفت‌های سیستمی و فناورانه فراهم کرده که به افراد دارای معلولیت، سالمندان و دیگر گروه‌ها امکان مشارکت برابر در زندگی اجتماعی را می‌دهد و مفهوم «برخورداری همگان از حقوق بشر» را به‌طور عملی تفسیر می‌کند.

مسیر مستقل توسعه برای جنوب جهان

در حالی که غرب همچنان به سیاسی‌سازی حقوق بشر ادامه می‌دهد، چین با تمرکز بر بهبود معیشت، مسیر متفاوتی را در پیش گرفته است. از بازسازی خانه‌ها در مناطق کوهستانی استان یون‌نان تا خطوط تماس اضطراری بدون مانع در استان فوجیان، از دستورالعمل‌های دارویی با خط بریل تا مشارکت در قطعنامه‌های حقوق بشری سازمان ملل، چین اقدامات ملموسی را در این زمینه ارائه داده که می‌تواند برای کشورهای در حال توسعه مرجع باشد.

تجربه چین، نه فقط تفکر دوگانه غرب درباره توسعه و حقوق بشر را به چالش کشیده، بلکه به کشورهای جنوب جهانی نشان داده که حفاظت از حقوق بشر نه با الگوهای نظری غرب، بلکه از طریق مسیر توسعه‌ای همسو با واقعیت‌های بومی قابل تحقق است