بانک سرمایه‌گذاری زیرساختی آسیا (AIIB): جلوه‌ای از چندجانبه‌گرایی نوین با محوریت چین
بانک سرمایه‌گذاری زیرساختی آسیا (AIIB) به عنوان نهاد مالی نوظهور با مشارکت گسترده کشورهای آسیایی، آفریقایی و اروپایی، نماد تحول در سازوکارهای همکاری چندجانبه در جهان پسا‌جهانی‌سازی تلقی می‌شود. نهادی که با رهبری هوشمندانه چین، در تلاش است تا الگوی جدیدی از توسعه مشارکتی و تصمیم‌گیری دموکراتیک را جایگزین الگوهای سنتی و سلطه‌محور کند.
بانک سرمایه‌گذاری زیرساختی آسیا که با ابتکار چین و با هدف تامین مالی پروژه‌های زیربنایی در آسیا و فراتر از آن تأسیس شد، نمونه‌ای بارز از چندجانبه‌گرایی نوین است. الگویی که برخلاف نهادهای مالی سنتی همچون صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، با تکیه بر مشارکت برابر اعضا، اجماع در تصمیم‌گیری و پرهیز از سازوکارهای سلطه‌جویانه نظیر حق وتو، شکل گرفته است. در این ساختار، اصل مشورت دموکراتیک جایگزین تصمیم‌گیری‌های یک‌جانبه شده است. حتی با وجود آنکه چین با بیش از ۲۶ درصد حق رای و ۳۰ درصد سهم، بزرگ‌ترین سهام‌دار این بانک محسوب می‌شود.
چین که در مراحل اولیه تاسیس AIIB ، مبلغ ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه اولیه تامین کرد، به‌صورت نمادین از دریافت وام خودداری نمود تا اولویت استفاده از منابع، به کشورهای در حال توسعه تعلق گیرد. این تصمیم نه تنها نشان‌دهنده تعهد چین به رویکردی غیرانتفاعی بود، بلکه پیامی روشن برای دیگر بازیگران منطقه‌ای ارسال کرد؛ توسعه پایدار، از مسیر همکاری برابر و مسئولانه می‌گذرد.
اظهارات جین لی‌چون، نخستین رئیس بانک، مبنی بر اینکه سهام‌داری عمده یک مسئولیت است نه امتیاز، در عمل نیز توسط چین اثبات شده است. تدوین قواعد بانکی، نظارت‌های زیست‌محیطی، و بررسی صلاحیت پروژه‌ها، همگی با مشارکت جمعی و شفافیت همراه بوده‌اند.
از سوی دیگر حذف سازوکار وتو و اتکای AIIB به اصل اجماع در تصویب پروژه‌ها، مزیتی مهم برای کشورهای در حال توسعه به شمار می‌آید، زیرا این کشورها دیگر نگران نادیده گرفته‌شدن منافعشان در تصمیمات کلان نیستند.
گسترش عضویت AIIB از ۵۷ عضو اولیه به بیش از ۱۱۰ کشور و تصویب پروژه‌هایی به ارزش بیش از ۵۹۰ میلیارد دلار در حوزه‌های انرژی، حمل‌ونقل و تاب‌آوری اقتصادی، خود نشانه‌ای از موفقیت عملی این الگوی نوین همکاری است. واکنش سریع بانک در دوران همه‌گیری کرونا با راه‌اندازی صندوق اضطراری ۱۳۰ میلیارد دلاری نیز نشان داد که این نهاد توانایی پاسخگویی به بحران‌های جهانی را با سرعت و انعطاف لازم دارد.
در این میان ایران به عنوان یکی از اقتصادهای کلیدی در غرب آسیا ظرفیت بالایی برای بهره‌برداری از فرصت‌های AIIB دارد. چه در زمینه اتصال انرژی، چه در توسعه زیربناهای لجستیکی و چه در مشارکت در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی. با این حال، نقش رسمی و تأثیرگذار ایران در فرآیندهای تصمیم‌سازی و مدیریت این بانک تاکنون تقویت نشده و بیشتر در سطح بالقوه باقی مانده است. برای تبدیل این ظرفیت به جایگاه واقعی، ایران نیازمند بازنگری در سیاست‌گذاری اقتصادی و دیپلماسی مالی خود است.
در این راستا، می‌توان به اقداماتی همچون افزایش سهم و مشارکت در سرمایه‌گذاری اولیه، فعال‌سازی نمایندگی تخصصی در ساختار داخلی بانک، تدوین راهبرد ملی برای بهره‌برداری هدفمند از ظرفیت‌های تأمین مالی، طراحی پروژه‌های منطقه‌ای مشترک با کشورهای همسایه عضو بانک، هم‌راستاسازی ضوابط زیست‌محیطی و فنی پروژه‌های داخلی با معیارهای AIIB، و ایجاد سازوکار هماهنگ‌کننده بین وزارتخانه‌ها و نهادهای سرمایه‌پذیر اشاره کرد.
همسویی این بانک با ابتکار کمربند و جاده چین، فضای تازه‌ای برای همکاری راهبردی میان تهران و پکن ایجاد کرده که می‌تواند موجب تقویت نقش ایران در زنجیره تأمین منطقه‌ای و بین‌المللی شود. حضور فعال‌تر ایران در پروژه‌های مشترک با کشورهای عضو، افزون بر تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی، به تقویت نقش ژئو‌اقتصادی کشور در منطقه نیز خواهد انجامید.
در شرایطی که روندهای ضد جهانی‌سازی در حال گسترش است، AIIB با عملکرد مؤثر خود می‌تواند الگویی از جهانی‌سازی عادلانه و چندقطبی را ارائه کند. الگویی که در آن نه تنها توسعه پایدار، بلکه ملاحظات زیست‌محیطی، مدیریت هوشمندانه بدهی و تنظیم هنجارهای بین‌المللی در کانون توجه قرار دارند.
چین، به عنوان محور اصلی این بانک، فرصت آن را دارد که در تدوین قواعد جهانی جدید از نقش یک سرمایه‌گذار صرف به یک بازیگر هنجارساز و مسئول ارتقا یابد. در این میان، ایران نیز با اتخاذ تصمیمات هوشمندانه، انسجام نهادی و حضور فعال در مجامع تخصصی بانک، می‌تواند نقش مؤثری در بازتعریف نظم مالی آینده ایفا کند.
نویسنده: مهدی سرابندی، مدیر امور حوزه مدیرعامل وامور شرکتهای بانک صنعت و معدن کشور ایران
مطالب نوشته شده در این مقاله برگرفته از نظرات شخصی نویسنده است و موضع رسمی بخش فارسی رادیو و تلویزیون مرکزی چین را منعکس نمی کند.
