حملات اسرائیل به ایران؛ اقدام پیشگیرانه یا تنش‌زایی هدفمند؟

در نخستین ساعات بامداد روز جمعه (به وقت تهران)، اسرائیل با حملات هوایی گسترده و به گفته خودش «پیشگیرانه» به نقاط مختلف ایران، دامن زدن به تنش بیشتر‌ در خاورمیانه همواره در تنش را آغاز کرد. پس از این حمله وزیر دفاع اسرائیل وضعیت اضطراری فوری در سراسر این کشور اعلام کرد و همزمان یک خبرگزاری دولتی در ایران از انفجارهای متعدد در اطراف تهران خبر داد.

حضرت آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، با انتشار بیانیه‌ای از طریق صدا و سیما همراه با بیان اینکه رژیم اسرائیل «باید منتظر یک مجازات سخت باشد و دست قدرتمند نیروی مسلح جمهوری اسلامی او را رها نخواهد کرد» خبر کشته شدن فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای کشور را تأیید کردند. گزارش‌های خبرگزاری‌های ایرانی حاکی از آن است که حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا و محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در این حملات کشته شده‌اند.

در عین حال خبرگزاری‌های داخلی ایران تأیید کرند که شش نفر از دانشمندان هسته‌ای ایرانی به نام‌های عبدالحمید مینوچهر، احمدرضا ذوالفقاری، سید امیرحسین فقهی، مطلبی‌زاده، محمدمهدی طهرانچی و فریدون عباسی در اثر حملات اسرائیل جان باخته‌اند.

اسرائیلی‌ها هدف خود از این حملات پیشگیری از تهدید ایران برای موجودیت اسرائیل و از بین بردن قابلیت‌های هسته‌ای و نظامی ایران عنوان کرده‌اند.

حدود ۴۸ ساعت قبل از این حملات، نشانه‌های قابل توجه از امکان رخ دادن چنین اتفاقی در منطقه مشاهده شد؛ به این ترتیب که دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، ناگهان و بدون ارائه هیچ دلیلی دستور داد تمام کارکنان غیرضروری سفارت ایالات متحده در عراق این کشور را ترک کنند. وزارت امور خارجه ایالات متحده پس از اعلام این تصمیم ترامپ گفت که «حفظ امنیت آمریکایی‌ها در داخل و خارج این کشور» دغدغه اصلی دولت است.

پس از این حملات، دبیرکل سازمان ملل و مقامات کشورهای مختلف از جمله ژاپن، استرالیا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بسیاری از کشورهای دیگر، این اقدام اسرائیل را محکوم و نسبت به افزایش تنش فزاینده در منطقه خاورمیانه ابراز نگرانی کردند.

موقعیت چالش‌برانگیزی که هم‌اکنون اسرائیل و ایران هر دو در آن قرار دارند، هر اقدامی که در آینده از سوی هر یک از دو طرف انجام شود را با پیچید‌گی‌های بسیار مواجه خواهد کرد. اقداماتی که اسرائیل از اکتبر ۲۰۲۳ در غزه مرتکب آنها شده، شهروندان سراسر منطقه و جهان را خشمگین کرده و باعث شده سازمان‌‌های بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد و برخی کشورها اتهام نسل‌کشی را متوجه اسرائیل کنند. در عین حال، ایران نیز با مشکلاتی مواجه است که شرایط را برای این کشور دشوار می‌کنند.

آتشنشان‌ها، امدادگران و مردم در مقابل یک ساختمان مسکونی در تهران که هدف حملات اسرائیل قرار گرفت

با وجود آنکه حرکت در مسیر دیپلماسی، گزینه‌ای است که بر همه گزینه‌های دیگر ترجیح دارد، وابستگی آشکار کاخ سفید به اسرائیل و دشمنی آن با ایران، موجب شده تمام تلاش‌های ایالات متحده برای نزدیک کردن مواضع دو طرف به یکدیگر مختل شود. در این میان، تنها منبع امید این است که در این دوران پر تنش و آشوب، رئیس جمهور ترامپ از فرصتی که در اختیارش قرار داده شده به خوبی بهره ببرد تا حداقل بتواند برای یک لحظه هم که شده ادعا کند مرد صلح است. در عین حال، ترامپ باید همچنان بر تداوم مذاکره با ایران در مورد برنامه هسته‌ای این کشور ادامه دهد که البته در همین راستا، روز پنجشنبه در رسانه‌های اجتماعی اعلام کرد که «به کل دولت دستور داده شده است که با ایران مذاکره کنند.»

در حال حاضر ایالات متحده مثل گذشته قادر به اعمال قدرت رهبری خود در خاورمیانه نیست و حمایت از این کشور در منطقه به شدت کاهش یافته و در واقع، دیدگاه بیشتر کشورهای خاورمیانه به چین بسیار مثبت‌تر است.

در چنین شرایطی آیا چین می‌تواند به بازیگر اصلی دیپلماسی در خاورمیانه تبدیل شود؟ فراموش نکنیم که تنها دو سال پیش بود که چین واسطه توافق صلح بین ایران و عربستان سعودی شد و پس از آن، دو کشور خیلی سریع سفارتخانه‌های خود در کشور مقابل بازگشایی کردند و به این شکل تمایل خود نسبت به یافتن راه‌های مسالمت‌آمیز برای مشکلات پیچیده را نشان دادند. گسترش ارتباطات ایران با چین در طول سال‌های گذشته و همچنین تمایل کشورهای عربی منطقه به ایفای نقش تأثیرگذارتر از سوی چین، می‌تواند امیدواری‌هایی را نسبت به حل مسائل از طریق دیپلماتیک به همراه داشته باشد.

در نهایت مهمترین اقدام جلوگیری از افزایش تنش و روی آوردن به مذاکره و یافتن راه حل‌های سیاسی برای مسائل خواهد بود، چرا که جنگ هیچ گاه به نفع هیچ کشوری نخواهد بود.

نویسنده: ماهیار قوتی