خوداتکایی در علم و فناوری، نیروی محرکه پیشرفت چین

تصویر: یک قطار سریع‌السیر«فوشینگ» در خط‌آهن بین‌المللی چین-لائوس. این نخستین خط‌آهن فراملی در جهان است که عمدتا با سرمایه‌گذاری چین ساخته شده و مشترکاً توسط هر دو طرف اداره می‌شود و مستقیماً به شبکه ریلی چین متصل است و تماماً طبق استانداردهای چینی و با استفاده از تجهیزات چین ساخته شده است.

مانع‌تراشی های غرب، دلیل اساسی اراده چین به خوداتکایی در علم و فناوری

«شی جین‌پینگ» رهبر چین گفته است: «علم و فناوری ابزار حیاتی کشور است که با داشتن آن، ملت نیرومند شده، بنگاه‌ها به موفقیت دست پیدا می کنند و مردم نیز از شرایط زندگی مطلوب‌تری برخوردار خواهند بود.» حزب کمونیست چین به عنوان حزب حاکم این کشور همیشه نوآوری علمی-فناوری را در ردیف شرایط حیاتی برای توسعه کشور قرار داده و مدرنیزه‌سازی علم و فناوری را کلید روند مدرنیزاسیون کشور به سبک چینی می داند.

اما چین در جریان مدرنیزه‌سازی خود با تحریم‌های فناورانه غرب مواجه شده بود که از میان این موانع، می توان به قطع تامین تراشه‌های مورد نیاز شرکت هوآوی چین و جلوگیری از حضور تیم پژوهشی چینی در روند توسعه سیستم ناوبری گالیله توسط اتحادیه اروپا اشاره کرد.

این «درس‌های تلخ» به چین فهماند که برای دستیابی به توسعه باکیفیت و برآوردن خواست‌های مردم برای داشتن زندگی بهتر، باید از طریق نوآوری مستقل بر موانع فناورانه غلبه کرد. بنابراین، «شی جین‌پینگ» به عنوان رهبر چین، استراتژی خوداتکایی علمی-فناوری را به منظور تضمین بقای ملت مطرح و آن را «پشتوانه بنیادین پیشبرد توسعه کشور» تعیین کرد.

تصویر: زیردریایی سرنشین‌دار«فن‌دوجه»، تنها زیردریایی با قابلیت فعالیت در عمق ۱۰ هزار متری اقیانوس در جهان که توسط چین ساخته شده، در حال رها شدن از کشتی به منظور فرو رفتن به عمق دریا است. این زیردریایی، پژوهشگرانی بیش از ۱۰ کشور از جمله چین، نیوزیلند، دانمارک و آلمان را به عمیق‌ترین نقاط اقیانوسی برده است. 

چگونگی رسیدن چین به خوداتکایی علمی-فناوری و تغییر نقش آن از «دنباله روی» به «پیشتازی» ؟

امروز، چین به خوبی درک می کند که فناوری های کلیدی را نمی تواند با التماس و خواهش از دیگر کشورها به دست آورد بلکه باید برای رسیدن به این هدف، به خوداتکایی و نوآوری مستقل روی آورد. همزمان با تغییر نقش چین از «دنبال رو» گذشته به «پیشتاز» امروز، این کشور یک راه منحصر به فرد را برای رسیدن به خوداتکایی علمی-فناوری گشوده است. این تغییر به علل زیر صورت گرفته است.

اول، تدوین راهبرد هدایت توسعه علمی-فناوری و بازسازی اکوسیستم نوآوری

چین در ضمن افزایش دائمی سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های بنیادین و تشویق پژوهشگران به کاوش در عرصه‌های ناشناخته، از طریق اجرای یک سری سیاست‌ها برای جذب و تشویق استعدادها، یک سامانه بزرگ و با ساختار خوب از استعدادهای باکیفیت علمی-فناوری را ایجاد کرده است. اکنون چین بیشترین تعداد پژوهشگر در عرصه علم و فناوری را دارد. به علاوه، بودجه تحقیقاتی اختصاصی چین در زمینه پژوهش های علمی و فناوری نیز همیشه رو به افزایش بوده و این امر، پایه مستحکمی برای نوآوری علمی-فناوری این کشور فراهم کرده است. بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۴ میلادی، بودجه تحقیقاتی چین از ۱.۰۳تریلیون یوان به ۳.۶ تریلیون یوان افزایش یافته و به رتبه دوم در جهان رسیده است.

دوم، دستیابی به پیشرفت‌های کلیدی و شکست موانع در حوزه فناوری با اتکا به نظام جدید بسیج ملی

کلید رسیدن به خوداتکایی علمی-فناوری، تسلط بر فناوری‌های حیاتی و کلیدی است. چین امروزه در حوزه‌هایی مانند کاوش در اعماق اقیانوس‌ها و کاوش‌های فضایی و فضانوردی به خوداتکایی فناورانه دست یافته، به طور مستقل پیشرفته‌ترین و بزرگ‌ترین شبکه ریلی سریع‌السیر جهان را ایجاد کرده و از لحاظ توسعه و کاربرد فناوری‌های ارتباطی ۵G  و ۶G  نیز در صدر جهان قرار گرفته است. در این حوزه‌ها و دیگر حوزه‌های حیاتی یا تحت تحریم، در سایه هدایت و هماهنگی یکپارچه دولت، با سازماندهی و استفاده یکپارچه از منابع کل کشور مانند آزمایشگاه‌های دولتی، مؤسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها و تشویق بنگاه‌ها به این کار و استفاده از مکانیزم بازار، یک ائتلاف نوآوری یکپارچه با چهار بُعد صنایع، دانشگاه، پژوهش و کاربرد در چین شکل گرفته است؛ با این رویکرد که هدف راهبردی کشور برای رسیدن به خوداتکایی علمی-فناوری محقق شود. این استراتژی مهم معروف به «نظام جدید بسیج ملی» به چین کمک کرده تا در حوزه‌های کلیدی متعددی بر موانع علمی – فناوری غلبه کند.

تا سال ۲۰۲۴ میلادی، تعداد شرکت‌های های‌تِک (high-Tech) چین از ۵۰۰ هزار مورد فراتر رفته و بیش از ۶۰۰ شرکت نیز به خاطر ماهیت های‌تِک یا فناوری بالای خود، به بخش استار مارکت (STAR market) بازار بورس سهام چین جذب شده اند.

 سوم، تبدیل دستاوردهای پژوهشی علمی-فناوری به مزایای صنعتی و توانمندسازی با نیروهای تولیدی با کیفیت جدید

چین یک سیستم تبدیل دستاوردهای پژوهشی «از آزمایشگاه تا خط تولید» ایجاد کرده است. شرکت‌های فناوری کشاورزی با استفاده از پهپاد و فناوری ارتباطی 5G و دیگر فناوری‌های مربوطه «راه‌حل  کشاورزی هوشمند» را ارائه داده و مدیریت هزاران هکتار مزارع شالیزار به این روش را محقق ساخته‌اند؛ اَبَرکامپیوتر «جیوجانگ» با توان محاسبات کوانتومی خود به مدیریت ریسک مالی کمک می کند…. بسیاری از موارد از این قبیل از نتایج ادغام علوم مختلف با صنایع و تبدیل دستاوردهای پژوهشی علمی-فناوری به مزایای صنعتی به شمار می آیند.

دقیقا تحت هدایت همین استراتژی خوداتکایی علمی-فناوری است که چین زنجیره کامل «پژوهش بنیادین-دستیابی به فناوری‌های کلیدی-تبدیل به مزایای صنعتی» را ایجاد کرده و این امر نیز باعث ارتقای رتبه چین در شاخص نوآوری جهانی از جایگاه ۳۴ در سال ۲۰۱۲ به جایگاه ۱۱ در سال ۲۰۲۴ شده است.

تصویر: سیستم ناوبری « بِی‌دو» (عکس بالا) که توسط چین توسعه یافته به بیش از ۲۰۰ کشور و منطقه جهان خدمات ارائه می‌دهد؛ عکس‌های پایین به‌ترتیب سمت چپ و راست،  صحنه استفاده از گیرنده‌های سیستم ناوبری “بِی‌دو” با دقت بالا در عملیات شمع‌کوبی در دریای مالدیو و نقشه‌برداری کشور اوگاندا را نشان می دهد.

گشودگی و مسئولیت‌پذیری چین؛ مخالفت با یکجانبه‌گرایی و ارائه کالاهای عمومی به جهان

«شی جین‌پینگ» رهبر چین معتقد است که همکاری‌های علمی بین‌المللی برای مواجهه با چالش‌های جهانی در مسیر پیشرفت بشر، اهمیتی حیاتی دارد.» وی تأکید کرده است که «هرچه بیشتر با تحریم و فشار مواجه شویم، باید بیشتر و بیشتر از انزو و خودمحصورسازی خودداری کنیم و به استراتژی همکاری علمی بین‌المللی گشوده‌تر، فراگیرتر و مبتنی بر منافع متقابل و اشتراک روی آوریم.»

در این راستا، سیستم ناوبری «بِی‌دو» چین به ۲۰۰ کشور خدمات ارائه می دهد و تلسکوپ FAST چین نیز سالانه ۱۰درصد زمان رصد خود را به کشورهای نیازمند در این حوزه اختصاص می‌دهد؛ مدل هوش مصنوعی «DeepSeek» نیز باعث برابرسازی حقوق دسترسی به هوش مصنوعی در سطح جهان شده است؛ مرکز نوآوری ربات‌های انسان‌نمای پکن نیز فناوری‌های کلیدی و منابع پژوهشی خود را با توسعه‌دهندگان از دیگر نقاط جهان به اشتراک گذاشته است.

این پدیده نشان می‌دهد که خوداتکایی علمی-فناوری چین به هیچ‌وجه یک روند پنهان و پشت درهای بسته نیست و نه تنها اعتقادی به اعمال محدودیت های هژمونیک ندارد، بلکه یک جریانی است که داوطلبانه به شبکه نوآوری جهانی پیوسته و ضمن توانمندسازی چین در علم و فناوری، دستاوردهای علمی چین را نیز پس از تبدیل به کالاهای عمومی جهانی، به کل جهان عرضه می کند.