پایان جنگ اوکراین فقط در سایه دیپلماسی ممکن است

دور دوم مذاکرات مستقیم میان روسیه و اوکراین که روز دوشنبه در ترکیه برگزار شد، همان‌طور که انتظار می‌رفت، هیچ‌گونه پیشرفتی در زمینه آتش‌بس به همراه نداشت.

با این حال، با توجه به اینکه حتی خود مذاکره‌کنندگان نیز به‌ خوبی آگاه‌اند که گفت‌وگوهای فعلی بعید است به توقفی هرچند محدود در درگیری‌ها در خطوط مقدم منجر شود، نقس انجام این مذاکرات را می‌توان گامی رو به جلو و اقدامی درخور توجه جهانی دانست.

دو طرف توافق کردند تمامی اسرای جنگی بیمار، مجروحان شدید و افراد زیر ۲۵ سال را مبادله کنند و همچنین متعهد شدند پیکر ۱۲ هزار سرباز کشته‌شده را بازگردانند. این گام بشردوستانه، هرچند محدود، می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوهای گسترده‌تر برای پایان دادن به درگیری‌ای باشد که بیش از سه سال از آغاز آن می‌گذرد.

با پیشرفت تدریجی ضدحمله اوکراین و تقویت خطوط دفاعی روسیه، ماه‌های پیش‌ رو ممکن است مشخص کند که آیا مسیرهای دیپلماتیک در اولویت قرار می‌گیرند یا بیش از پیش به حاشیه رانده می‌شوند.

برای اتحادیه اروپا که با قاطعیت از اوکراین حمایت می‌کند، و دولت آمریکا که در پی میانجی‌گری برای پایان دادن به جنگ از مسیر امتیازدهی است، این وضعیت واقعیتی تلخ را نمایان می‌سازد: پر کردن فاصله میان خواسته‌های متضاد مسکو و کی‌یف همچنان دور از دسترس به نظر می‌رسد. با این حال، ضرورت دستیابی حتی به یک آتش‌بس موقت برای توقف تلفات فزاینده انسانی و اقتصادی، هر روز بیشتر احساس می‌شود.

«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا، از زمان آغاز به کار دوباره‌اش در ژانویه ۲۰۲۵ تلاش کرده تا به توافقی پایدار برای این بحران دست یابد، اما تاکنون موفقیتی چشمگیر حاصل نکرده است.

ریشه‌های این درگیری به شکلی عمیق در پیچیدگی‌های تاریخی، ژئوپلیتیکی و امنیتی تنیده شده و دخالت بازیگران خارجی بر شدت آن افزوده است. ایالات متحده و اتحادیه اروپا باید به جای تشدید تنش، مسئولانه عمل کرده و اولویت را به میانجی‌گری بدهند. واشنگتن نیز، در مقام یک قدرت جهانی، می‌بایست از نفوذ خود برای کاهش شکاف‌ها و پیشبرد توافقی سیاسی بهره گیرد، نه برای تشدید تقابل‌ها.

همچنین، سران روسیه و اوکراین باید به این درک برسند که هیچ یک از طرفین در این جنگ فرسایشی پیروز نخواهد شد و تنها از طریق مذاکره می‌توان به راه‌حلی پایدار برای این درگیری دست یافت.

همه طرف‌ها باید هرگونه تفکر جنگ سردی را کنار بگذارند، از مانورهای ژئوپلیتیکی دست بردارند و بر تحقق آتش‌بس، کمک‌های بشردوستانه و بازسازی تمرکز کنند.

انتظار حل ‌و فصل کامل اختلافات میان دو کشور ـ به‌ویژه اختلافات ارضی ـ در چند دور مذاکره، واقع‌بینانه نیست.

آنچه می‌تواند مسیر را تغییر دهد، اراده، تدبیر و مسئولیت‌پذیری رهبران دو کشور و سایر طرف‌های دخیل در جهت یافتن راهی برای عبور از اختلافات و دستیابی به آتش‌بس پایدار است.

یک رویکرد مرحله‌ به مرحله که با آتش‌بس آغاز شود و تدریجا به سمت ایجاد تضمین‌های امنیتی مشترک حرکت کند، می‌تواند مسیر واقع‌بینانه‌ای پیشروی طرف‌ها بگذارد. تدابیر موقت برای کنار گذاشتن اختلافات، فرصتی برای توقف خونریزی و ایجاد فضای لازم برای پیشرفت تدریجی فراهم می‌کند.

در حال حاضر، توقف خونریزی باید اولویت اصلی باشد. اگر بازیگران جهانی بر سر این ضرورت به اجماع برسند، دستیابی به صلحی عادلانه و پایدار ـ صلحی که امنیت مشترک همه ملت‌ها را تضمین کند ـ دور از دسترس نخواهد بود.