نقش راهبردی اداره اوقاف شهرستان پردیس در صیانت از موقوفات و تحقق نیات واقفین
اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان پردیس به عنوان یکی از ارکان مهم مدیریت موقوفات مذهبی، فرهنگی و عام‌المنفعه در منطقه، با تکیه بر قوانین شرعی و کشوری، تلاش می‌کند تا ضمن صیانت از موقوفات، نیات واقفین را به دقت اجرا و خدمات مؤثری به جامعه ارائه دهد.
مجید محمودی، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان پردیس، در گفت‌وگویی اختصاصی به تشریح برنامه‌ها و دستاوردهای این اداره پرداخته است.
_لطفاً در ابتدا وظایف اصلی سازمان اوقاف را برای مخاطبان تشریح بفرمایید.
سازمان اوقاف و امور خیریه، نهادی است که وظیفه اصلی آن اجرای نیت واقفین و نظارت و رسیدگی به امور مربوط به اماکن مذهبی و بقاع متبرکه است. واقفین، افرادی هستند که در گذشته یا حال، بخشی از اموال خود را در قالب وقف‌نامه جهت اهداف خیرخواهانه و مذهبی وقف کرده‌اند. اجرای این نیت‌ها عموماً به عهده متولیانی است که یا توسط واقف تعیین می‌شوند یا طبق ضوابط قانونی انتخاب می‌گردند.
سازمان اوقاف در این فرآیند نقش نظارتی دارد. در مواردی که متولی تعیین نشده یا فاقد صلاحیت لازم است (اعم از شرایط علمی، صلاحیت شرعی، یا فوت متولی)، سازمان طبق نص صریح قانون، مسئولیت کامل اداره امور آن موقوفات را بر عهده می‌گیرد.
در چنین شرایطی، سازمان اوقاف اقدام به تنظیم اسناد اجاره، دریافت و واگذاری حقوق موقوفات و بهره‌برداری از منافع آن‌ها در راستای نیت واقف می‌کند.
_آیا وظایف سازمان تنها به موقوفات محدود می‌شود؟
خیر، علاوه بر مدیریت موقوفات، سازمان اوقاف مسئول اداره مساجد، حسینیه‌ها و بقاع متبرکه نیز هست. طبق قانون، امور اجرایی این اماکن تحت نظارت مستقیم سازمان قرار دارد. البته امور داخلی مساجد گاهی با همکاری سایر نهادها مانند سازمان تبلیغات اسلامی انجام می‌شود اما در چارچوب قانون، وظیفه اصلی اداره و نظارت، بر عهده سازمان اوقاف است.
در پردیس حدود ۶۷ تا ۶۸ مورد موقوفه شامل مساجد، حسینیه‌ها و دیگر اماکن مذهبی وجود دارد که تحت نظارت و مدیریت سازمان قرار دارند. تمامی این موارد، اعم از وقف‌نامه‌های شخصی تا اماکن عمومی، با تصویب قانونی و الحاق رسمی، در حوزه مسئولیت‌های سازمان قرار گرفته‌اند. هر یک از این اماکن، اگر دارای وقف‌نامه باشد یا تحت تصرف سازمان باشد، باید دقیقاً مطابق نیت واقف و ضوابط قانونی اداره شود.
_درباره بقاع متبرکه شهرستان پردیس بفرمایید. چه ظرفیت‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
در شهرستان پردیس، چند بقعه متبرکه مهم وجود دارد که هرکدام جایگاه فرهنگی و مذهبی خاص خود را دارند. به‌عنوان نمونه، امامزاده سلطان مطهر جعفر صادق (علیه‌السلام) که قدیمی‌ترین امامزاده شهرستان محسوب می‌شود و محوطه‌ای بزرگ دارد. بسیاری از مراسم‌های مذهبی و فرهنگی شهرستان در این مکان برگزار می‌شود.
همچنین امامزاده طیب (علیه‌السلام) در منطقه کمرد قرار دارد؛ محلی خوش آب‌وهوا و با سابقه فرهنگی. با همکاری مردم خیرخواه و مالکان مجاور، برنامه داریم که این مکان را به یک منطقه بوم‌گردی و گردشگری مذهبی تبدیل کنیم تا هم درآمدزایی برای بقعه ایجاد شود و هم مردم از دیگر نقاط استان یا کشور بتوانند از فضای معنوی و طبیعی این منطقه بهره‌مند شوند.
_درباره ظرفیت‌های بوم‌گردی در موقوفات پردیس بیشتر توضیح دهید.
یکی از مناطق مستعد بوم‌گردی، روستای کرشت است که موقوفه‌ای معتبر در آنجا وجود دارد. این موقوفه به نام «شرف‌النساء» ثبت شده و سند رسمی و وقف‌نامه معتبر دارد. مساحت این موقوفه ۱۶۰۰ هکتار است و سند مالکیت آن در اداره ثبت اسناد صادر شده است. ما برنامه داریم تا با حفظ اصالت وقف‌نامه، در این منطقه نیز طرح‌های فرهنگی، گردشگری و مذهبی تعریف کنیم.
با توجه به سابقه تاریخی و طبیعت بکر پردیس، این طرح‌ها می‌توانند نقطه عطفی در توسعه شهرستان باشند. پردیس فقط به برج‌ها و خانه‌های مسکن مهر محدود نمی‌شود؛ بلکه ظرفیت‌های عظیم فرهنگی و طبیعی دارد که اگر به‌درستی معرفی شوند، موجب شکوفایی منطقه و جذب زائر و گردشگر خواهند شد.
_چه پیامی برای مردم و سرمایه‌گذاران دارید؟
ما از همه خیرین و سرمایه‌گذاران فرهنگی دعوت می‌کنیم تا با حضور در پروژه‌های وقفی، در زمینه بوم‌گردی، گردشگری مذهبی و اشتغال‌زایی مشارکت کنند. پردیس فقط به ساختمان‌ها و پروژه‌های عمرانی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه دارای هویت تاریخی، معنوی و فرهنگی است که باید به نسل امروز معرفی شود. وقف، ابزار بسیار قدرتمندی است که اگر به‌درستی از آن استفاده شود، می‌تواند موتور محرک توسعه پایدار در شهرستان‌ها باشد.
_آیا برنامه‌ریزی مشخصی برای توسعه اشتغال در بقاع متبرکه انجام شده؟
بله، ما از حدود سه سال پیش برنامه‌ریزی منظمی را برای استفاده از ظرفیت بقاع متبرکه در راستای اشتغال‌زایی و توانمندسازی اقشار کم‌برخوردار آغاز کردیم. در این راستا، با ایجاد کلاس‌های آموزشی، معرفی افراد واجد شرایط به بانک‌ها و مؤسسات برای اخذ وام خوداشتغالی، توانستیم زمینه شغل‌های کوچک اما موثر را برای خانواده‌های نیازمند فراهم کنیم.
در شهرستان پردیس این طرح از امامزاده‌های طیب و سلطان مطهر آغاز شد. در این طرح، ابتدا کلاس‌های آموزشی و توانمندسازی در بقاع متبرکه برگزار شد. سپس، افرادی که شرایط لازم را داشتند، برای دریافت وام‌های خوداشتغالی به مؤسسات مرتبط معرفی شدند.
تا سال گذشته، حدود ۱۰ تا ۱۲ نفر موفق به دریافت وام و آغاز فعالیت خود شدند. اخیراً نیز چند نفر دیگر با ارائه مدارک لازم برای دریافت این تسهیلات اقدام کرده‌اند.
حالا این موضوع را اگر به ۳۱۴ امامزاده استان تهران و ۸۵۰۰ امامزاده سراسر کشور تعمیم دهیم، و حتی فرض کنیم از هر امامزاده فقط پنج نفر مشغول به کار شوند، با یک ضرب ساده می‌توان گفت ده‌ها هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد خواهد شد.
_این فعالیت‌ها در کدام قالب سازمان‌دهی می‌شود؟
بخش عمده این اقدامات در قالب مراکز افق اجرا می‌شود. این مراکز نه‌فقط کار فرهنگی و اجرای مراسم مذهبی انجام می‌دهند، بلکه امروز یکی از مأموریت‌های محوری آن‌ها معرفی مشاغل خانگی، آموزش فنی و پیگیری اشتغال‌زایی برای مردم منطقه به‌ویژه زنان سرپرست خانوار است.
ما در مراکز افق به‌صورت مستند مدارک افراد را جمع‌آوری و به نهادهای مرتبط برای اخذ وام معرفی می‌کنیم. خوشبختانه تاکنون این همکاری نتایج ملموسی داشته و بسیاری از خانواده‌ها از این فرصت بهره‌مند شده‌اند.
_درآمد موقوفات شهرستان چگونه هزینه می‌شود؟ آیا می‌توان از درآمد یک موقوفه برای بقعه دیگر استفاده کرد؟
درآمد هر موقوفه کاملاً مختص خودش است و نمی‌توان آن را برای موقوفه دیگر هزینه کرد، حتی اگر سازمان اوقاف به‌طور کلی منابع مالی گسترده‌ای داشته باشد. ملاک ما، نیت واقف است؛ بنابراین اگر درآمد یک موقوفه بالا باشد، ولی نیت خاصی برای آن تعیین شده باشد، فقط در همان چارچوب می‌توان هزینه کرد.
در مورد امامزاده‌های شهرستان پردیس نیز همین موضوع صادق است. شرایط اقلیمی این منطقه مانند دماوند نیست که درآمد پایدار بالایی ایجاد کند، به همین دلیل ما از خیرین و سرمایه‌گذاران دعوت می‌کنیم که برای مشارکت در توسعه بقاع متبرکه و پروژه‌های بوم‌گردی وارد عمل شوند. در این زمینه، آمادگی کامل برای همکاری داریم.
_در خصوص موقوفات ثبت‌شده در شهرستان پردیس، وضعیت ثبتی و حقوقی چگونه است؟
خوشبختانه مالکیت بسیاری از موقوفات در اداره ثبت اسناد شهرستان به‌صورت رسمی تثبیت شده و سند مالکیت برای آن‌ها صادر شده است. روند قانونی و تشریفات ثبتی به‌طور کامل طی شده و این موضوع پشتوانه‌ای قوی برای حفظ و توسعه آن‌هاست. بسیاری از این موقوفات نه‌تنها سند مالکیت دارند بلکه دارای قدمت تاریخی هستند و می‌توانند در قالب طرح‌های جدید فرهنگی و گردشگری معرفی شوند.
_با توجه به اینکه برخی تصور می‌کنند وقف صرفاً مربوط به افراد پولدار و سرمایه‌دار است، لطفاً درباره مفهوم وقف مشارکتی و فعالیت‌های سازمان‌تان توضیح دهید.
موضوع وقف فقط محدود به افراد ثروتمند نیست. ما در سازمان‌مان وقف‌های مشارکتی متعددی را در طول سال‌ها داشته‌ایم و همچنان داریم. این وقف‌ها با هر میزان توان مالی مردم انجام می‌شود و در نهایت منجر به ساخت و راه‌اندازی بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، مساجد، کتابخانه‌ها و سایر مراکز خدماتی می‌شود.
_چطور این وقف‌های مشارکتی به صورت عملی اجرا می‌شوند؟
این وقف‌ها به صورت سازمان‌یافته انجام می‌شود. به عنوان مثال، ما امکان وقف خانه و ملک را برای افراد فراهم کرده‌ایم به طوری که فرد وقف‌کننده و همسرش تا زمان حیات از آن بهره‌مند باشند و پس از فوتشان، ملک وقف شود. این نوع وقف‌ها یک مدل مشارکتی بسیار کاربردی است که به افراد اجازه می‌دهد حتی با دارایی‌های محدود نیز نیت‌های خیرخواهانه خود را محقق کنند.
_آیا این نوع وقف‌ها فقط برای افراد دارای وراثت و خانواده است؟
خیر، بسیاری از افراد هستند که وراثی ندارند ولی دوست دارند اموالشان را وقف کنند تا در آینده به نیت‌های خیرشان استمرار بخشند. ما این امکان را برای آن‌ها فراهم کردیم که اموال خود را وقف کنند و تا زمان حیات و همسرشان از منافع آن بهره ببرند و پس از آن، نیت وقف ادامه پیدا کند. این موضوع به نوعی جلوگیری از مشکلات حقوقی و خانوادگی در آینده نیز کمک می‌کند.
_نقش وقف در کمک به حل مشکلات اجتماعی و حمایت از اقشار ضعیف چیست؟
وقف‌های جاری و ابدی اثرات گسترده‌ای دارند. حتی کمک‌های کوچک و مستمر، مانند بسته‌های معیشتی، می‌توانند به استحکام خانواده‌ها و بهبود شرایط زندگی آنان کمک کنند. همچنین، بسیاری از دانشجویان نخبه و افراد موفقی که امروز داریم، از حمایت‌های موقوفات بهره‌مند شده‌اند. این نشان‌دهنده اهمیت وقف در توسعه علمی و فرهنگی کشور است.
_یکی از موضوعات مهم در حوزه وقف، تفاوت میان انواع موقوفات است. لطفاً در این زمینه توضیح دهید.
موقوفات به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: موقوفات منفعتی، انتفاعی و عام‌المنفعه. تفاوت این‌ها در نوع استفاده، نحوه بهره‌برداری و اجرای نیت واقف است.
موقوفات منفعتی، موقوفاتی هستند که واقف با هدف کسب درآمد آن‌ها را وقف کرده است. در این موارد، واقف به متولی اجازه داده ملک را تغییر کاربری دهد؛ مثلاً به تجاری، مسکونی یا اداری تبدیل کند تا از محل درآمد آن در جهت نیتی که مشخص کرده، هزینه شود. این نیت می‌تواند عام‌المنفعه باشد یا خاص، مثلاً برای نسل ذکور خود یا گروه خاصی از مردم.
در مقابل، موقوفات انتفاعی، موقوفاتی هستند که واقف صراحتاً در وقف‌نامه قید کرده از ملک فقط باید برای کاربری خاصی استفاده شود. مثل مسجد، حسینیه، مدرسه، کتابخانه عمومی، یا حمام عمومی. در این نوع موقوفات، متولی حق تغییر کاربری ندارد و بهره‌برداری باید دقیقاً مطابق نیت واقف انجام شود.
_اگر نیاز به تغییر در موقوفه‌ای وجود داشته باشد، چگونه تصمیم‌گیری می‌شود؟
در موارد خاص که نیاز به تبدیل به احسن باشد، یعنی اگر بهره‌برداری به شکل بهتری ممکن باشد اما با نیت اولیه تفاوت داشته باشد، این موضوع نیازمند اذن حاکم شرع است. چرا که احکام وقف، احکام شرعی است و بخشی از آن زیر نظر قوانین کشوری و بخشی دیگر تحت احکام شرعی قرار دارد. به همین دلیل، ریاست سازمان اوقاف دو بُعد دارد: یکی به عنوان رئیس سازمان در ساختار حاکمیتی کشور و دیگری به عنوان نماینده ولی‌فقیه. این دو شأن هم‌افزا هستند و موجب حفظ امانت شرعی و قانونی در اجرای نیت واقف می‌شوند.
_اخیراً از سامانه جامع موقوفات کشور سخن گفته شده. لطفاً درباره این سامانه توضیح دهید.
سازمان اوقاف اقدام به راه‌اندازی سامانه جامع موقوفات کشور کرده است. این سامانه با هدف شفاف‌سازی، مستندسازی، و دسترسی عمومی به اطلاعات موقوفات ایجاد شده است. یکی از ویژگی‌های مهم این سامانه، بازخوانی و بازنویسی وقف‌نامه‌های قدیمی است؛ وقف‌نامه‌هایی که قدمت برخی از آن‌ها به ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.
متون قدیمی که به نثر دشوار آن زمان نوشته شده بودند، امروز با دقت توسط کارشناسان متخصص و باسابقه بازخوانی و به زبان ساده، روان و تایپی تبدیل شده‌اند. در این سامانه، نیت واقفان به‌صورت جداگانه مشخص شده و بخش‌های مهم از وقف‌نامه‌ها تفکیک و برجسته شده‌اند. اکنون هر فرد عادی نیز می‌تواند به‌راحتی به این اطلاعات دسترسی داشته باشد و وقف‌نامه‌ها را مطالعه کند.
این سامانه نه‌تنها برای مردم، بلکه برای ناظران، بازرسان، و دستگاه‌های نظارتی هم به‌صورت شفاف قابل استفاده است. هرگونه ابهام نیز با تطبیق با اصل وقف‌نامه قابل بررسی است.
_آیا وراث یا دیگران می‌توانند در موقوفات دخل و تصرف یا تغییر کاربری دهند؟
خیر. وقتی واقف، مالی را وقف می‌کند، آن مال از مالکیت شخصی او خارج شده و به شخصیت حقوقی موقوفه منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، حتی خود واقف پس از وقف، دیگر حق دخل و تصرف در آن مال را ندارد، چه برسد به وراث. موقوفه یک شخصیت حقوقی مستقل است که طبق نص صریح وقف‌نامه، باید اداره شود.
برای مثال، اگر فردی خانه‌ای را وقف کرده باشد، پس از ثبت وقف‌نامه، آن خانه دیگر متعلق به او یا ورثه‌اش نیست، بلکه تحت تملک موقوفه‌ای با شخصیت حقوقی مستقل قرار می‌گیرد. هرگونه تغییر یا بهره‌برداری باید منطبق با نیت واقف باشد.
آیا سازمان برنامه‌ای برای جذب واقفان جدید و ترویج فرهنگ وقف دارد؟
بله، سازمان اوقاف در این زمینه بسیار فعال است. ما واحدهایی با عنوان مشاوران وقف داریم، البته گاهی به‌دلیل محدودیت منابع انسانی، این مسئولیت به روسای ادارات یا کارشناسان حقوقی واگذار می‌شود.
افرادی که تمایل به وقف دارند، می‌توانند با مراجعه به سازمان یا در جریان برنامه‌هایی مانند نماز جمعه و مناسبت‌های مذهبی، از خدمات مشاوره‌ای بهره‌مند شوند. در این جلسات، نیازهای روز جامعه به اطلاع افراد رسانده می‌شود. برای مثال، ممکن است به فردی پیشنهاد شود که با توجه به نیاز جامعه به آموزش، وقف خود را در حوزه تحصیل اختصاص دهد.
در عین حال، نیت واقف محترم است؛ اگر کسی بخواهد ملک خود را صرف تعزیه‌داری یا تأسیس حسینیه کند، ما موظف به اجرا هستیم. اما تلاش می‌کنیم تا با آگاهی‌بخشی، واقفان را با اولویت‌های روز جامعه آشنا کنیم.
تا امروز، اولویت‌بندی نیازهای جامعه، برنامه‌ریزی دقیق و اطلاع‌رسانی هدفمند، موجب شده است که درصد قابل توجهی از واقفان جدید، نیت‌های خود را با نیازهای حال حاضر کشور هماهنگ کنند.
_وقف در نگاه شما چه جایگاهی دارد؟
وقف معامله‌ای است میان انسان و خدا؛ معامله‌ای که از سویی احترام، اعتبار و اثرگذاری در زمان حیات می‌آورد و از سوی دیگر، باقیات‌الصالحات و جاری شدن خیرات پس از مرگ را تضمین می‌کند. افراد واقف، کسانی‌اند که در زمان حیات خود، با اختیار کامل مالی را در راه خدا وقف می‌کنند و از برکات آن هم خودشان بهره‌مند می‌شوند و هم دیگران.
ما امروز در همین منطقه سیاه‌بند پردیس، شاهد آن هستیم که نزدیک به پنج تا شش هزار نفر مستأجر در موقوفه‌ای سکونت دارند که نیت واقف آن برگزاری مراسم سیدالشهدا و زیارت عتبات عالیات بوده است. شاید این استفاده دقیقاً مطابق نیت اولیه نباشد، اما در راستای اهداف عام‌المنفعه آن است و نشان می‌دهد که وقف زنده است و همچنان جاری.
_چه تفاوتی میان یک واقف با دیگران وجود دارد؟
واقفین به‌واقع زرنگ‌های روزگار هستند. آن‌ها در زمان حیات، مالی را که اختیار آن را دارند وقف می‌کنند، آثارش را می‌بینند، نام‌شان را زنده می‌سازند، و پس از مرگشان هم این آثار باقی می‌ماند. نام بسیاری از سلاطین و پادشاهان در تاریخ فراموش شده، اما نام واقفینی که حتی صدها سال پیش زندگی می‌کردند، امروز بر سر زبان‌هاست، در پرونده‌های وقفی ثبت شده و آثارشان هنوز فعال است.
_نقش اجتماعی وقف در شرایط امروز چیست؟
وقف فقط موضوعی معنوی نیست؛ امروز کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراوانی دارد. برای نمونه، بسیاری از موقوفات تبدیل به محل ایجاد اشتغال، برگزاری دوره‌های آموزشی و کمک به اقشار کم‌برخوردار شده‌اند.
سازمان اوقاف طی سال‌های اخیر، با راه‌اندازی مراکز افق در جوار امامزاده‌ها، اقدام به آموزش مشاغل خانگی، معرفی افراد برای دریافت تسهیلات خوداشتغالی، و ایجاد کارگاه‌های اشتغال‌زایی کرده است. اگر این روند در کل کشور توسعه یابد، با ظرفیت ۸۵۰۰ امامزاده، می‌توانیم ده‌ها هزار فرصت شغلی پایدار ایجاد کنیم.
_برخی تصور می‌کنند وقف تنها مختص ثروتمندان است. دیدگاه شما چیست؟
وقف، محدود به افراد سرمایه‌دار نیست. ما امروز در کشور شاهد وقف‌های مشارکتی هستیم که مردم با هر میزان توان مالی، در آن سهیم می‌شوند. این وقف‌ها می‌توانند در نهایت منجر به احداث بیمارستان، درمانگاه، مسجد، کتابخانه، یا مدرسه‌ای شوند که برای عموم مردم مفید است. سازمان اوقاف طی سال‌های اخیر زیرساخت این نوع مشارکت را فراهم کرده و مردم به‌خوبی در حال ورود به آن هستند.
حتی برای افرادی که علاقه‌مند به وقف ملک خود هستند ولی نیاز دارند تا پایان عمر یا همسرشان در آن زندگی کنند، سازوکار وقف با حق انتفاع تا زمان حیات واقف طراحی شده است. پس از فوت، وقف وارد چرخه اجرایی می‌شود. این مدل، به‌ویژه برای کسانی که وارثی ندارند یا دوست دارند اموالشان در مسیر خیر صرف شود، بسیار ارزشمند است.
_سازمان اوقاف چگونه اعتماد مردم را در اجرای نیات واقفین جلب می‌کند؟
اساس رسالت سازمان اوقاف اجرای دقیق و امینانه نیات واقفین است. این موضوع شاکله و سیاست اصلی سازمان در سراسر کشور است. ما تمام تلاشمان را می‌کنیم تا مردم بدانند اگر با نیت خیر، مالی را وقف کنند، این نیت با دقت کامل و بدون انحراف اجرا خواهد شد.
برای مثال، موارد متعددی داشته‌ایم که مردم ملکی را وقف کرده‌اند و ما با همکاری متولیان و مسئولان منطقه، طرح‌هایی برای کمک به اقشار کم‌برخوردار، توزیع بسته‌های معیشتی یا پک‌های آموزشی از محل درآمد آن موقوفه اجرا کرده‌ایم. این اقدامات هم احترام و اعتبار برای واقف ایجاد می‌کند، هم برکاتی را در زندگی مردم جاری می‌سازد.
_آیا نمونه‌ای عینی از آثار بلندمدت وقف دارید؟
بله، مثال‌های بسیاری هست. اجازه بدهید به یک نمونه اشاره کنم. در محله سیاه‌بند، یک موقوفه‌ای وجود دارد که سال‌ها پیش وقف شده و امروز همچنان در حال خدمت‌رسانی به مردم منطقه است. ممکن است فردی که آن را وقف کرده سال‌ها پیش از دنیا رفته باشد، اما نام او همچنان زنده است و خیراتش در حال جریان است.
مثلاً ما شب عید یا اول مهر، از محل درآمد این موقوفه بسته‌های معیشتی یا پک‌های تحصیلی به دانش‌آموزان نیازمند می‌دهیم. خود بنده به همراه امام‌جمعه و رئیس آموزش‌وپرورش شهرستان، در یکی از مدارس حضور پیدا کردیم و ۵۰۰ پک تحصیلی اهدا کردیم. این اثر مستقیم همان وقف است.
_آیا سازمان شما خدمات مشاوره‌ای به متقاضیان وقف ارائه می‌دهد؟
بله، ما خدمات مشاوره حقوقی، فرهنگی و اجرایی به افراد علاقه‌مند ارائه می‌دهیم. هدف ما این است که مردم بتوانند با اطمینان کامل و در چارچوب شرعی و قانونی وقف کنند و در عین حال نیت‌هایشان حفظ شود و آثار مثبت آن برای نسل‌های آینده باقی بماند.
_به نظر شما، چرا اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی درباره وقف اهمیت دارد؟
اطلاع‌رسانی درست و شفاف باعث می‌شود مردم با دیدی مثبت‌تر به وقف نگاه کنند و مشارکت بیشتری داشته باشند. وقتی افراد بدانند وقف محدود به کمک‌های موقتی نیست و می‌تواند تأثیرات دائمی و گسترده‌ای داشته باشد، انگیزه‌شان برای مشارکت افزایش می‌یابد. این موضوع علاوه بر حفظ نام نیک وقف‌کننده، به جامعه و افراد نیازمند کمک بزرگی می‌کند.
_با توجه به پیشینه وقف در کشور، آیا می‌توانید درباره تغییر نگاه وقف در دوره‌های اخیر و موضوعات وقف توضیح دهید؟
وقف در ایران عمدتاً دارای ریشه‌های مذهبی است و اکثر موقوفات تاریخی نیت‌های مذهبی مانند تعزیه‌داری و خدمت به سیدالشهدا داشته‌اند. این موضوع بیشتر به دلیل اعتقادات عمیق مردم در دوره‌های گذشته بوده است. اما باید توجه کنیم که نیازهای جامعه نیز همواره در حال تغییر است. مثلاً ممکن است در گذشته در بندرعباس نیت وقف در زمینه مدرسه یا درمانگاه بوده که آن زمان به گوش ما نرسیده، ولی امروز نیازهای جامعه در حوزه بهداشت، درمان و آموزش بسیار بیشتر و متفاوت‌تر شده است.
_آیا سازمان اوقاف امروز به نیازهای نوین جامعه پاسخ می‌دهد؟
بله، در سال‌های اخیر حدود هفت یا هشت سال سیاست سازمان بر این بوده که نیازهای روز جامعه را معرفی و تأمین کند. شاید امروز برخی موقوفات معیشتی نتوانند به طور کامل پاسخگو باشند، اما قطعاً در دهه‌های آینده، این موقوفات می‌توانند نقش مؤثری در حمایت از نیازمندان داشته باشند. به عنوان مثال، در دوران کرونا شاهد بودیم که بسیاری از موقوفات به کمک امور بهداشتی و درمانی آمدند و مردم را از نظر مالی و جانی یاری کردند.
_درباره نقش وقف در دوران بحران کرونا بیشتر توضیح می‌دهید؟
در دوران کرونا بسیاری از مردم با نیت‌های وقف، جان خود را در راه کمک به دیگران گذاشتند. مثلاً در متبرکه‌ها افرادی بودند که حتی از حضور در مراسم تشییع خانواده‌های‌شان خودداری کردند تا از شیوع بیماری جلوگیری شود، اما با همکاری و وقف، امور مربوط به غسل و دفن شرعی آن‌ها به خوبی انجام شد. همچنین مردم در منازل خود اقدام به تولید ماسک کردند و به توزیع غذاهای گرم برای خانواده‌های کادر درمان پرداختند. این همکاری و همیاری، جلوه‌ای از فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی ماست که صدها سال است جاری و ساری است.
_پیام این فرهنگ همیاری و همکاری در وقف چیست؟
وقف، لذت کمک بلندمدت و جاری است. ما وقتی امروز وقف می‌کنیم، مثلاً تحصیل یک کودک فقیر، از این نفع حتی صد سال بعد هم بهره‌مند می‌شویم. این فلسفه وقف است؛ ایجاد اثری ماندگار و پایدار که به نفع جامعه باشد.
_درباره درآمدهای موقوفات و اجرای نیت‌ها توضیح می‌دهید؟
درآمد موقوفات عمدتاً از اجاره املاک حاصل می‌شود که مستاجرین پرداخت می‌کنند. سازمان اوقاف بودجه اختصاصی برای اجرای نیت‌ها ندارد و فقط از همین درآمدها استفاده می‌کند. بنابراین، اگر این زنجیره درآمد قطع شود و مستاجرین اجاره‌بهای خود را پرداخت نکنند، اجرای نیت‌ها با مشکل مواجه خواهد شد. این موضوع آسیب‌های اجتماعی نیز به دنبال دارد، چون وقتی درآمد وقف قطع شود، منطقه ناامن و بزهکاری افزایش می‌یابد که نهایتاً به ضرر همه است، حتی کسانی که اموال را وقف کرده‌اند.
_چه انتظاراتی از مردم و نهادها دارید؟
انتظار ما از مردم این است که به وقف به‌عنوان یک فرصت و ارزش اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی نگاه کنند. وقف تنها مربوط به ثروتمندان نیست؛ هر فردی می‌تواند به سهم خود، در این مسیر مشارکت کند. چه از طریق اهدای زمین، ملک یا حتی مشارکت در وقف جمعی.
رسانه‌ها نیز باید نقش پررنگ‌تری در معرفی این ظرفیت‌ها ایفا کنند. شناخت مردم از وقف باید عمیق‌تر شود. امروز وقف می‌تواند پاسخی به نیازهای روز جامعه، از اشتغال و آموزش تا مسکن و سلامت باشد.
اگر مردم و مسئولین با همدلی وارد این میدان شوند، ما می‌توانیم با استفاده از ظرفیت موقوفات، شهرهایی مانند پردیس را به قطب‌های فرهنگی، مذهبی، گردشگری و اقتصادی تبدیل کنیم.
